Stanisław Nogaj – niezłomny bojownik o wyzwolenie ziem polskich spod zaboru pruskiego, uczestnik powstań: Wielkopolskiego i śląskich, wybitny działacz sportowy, dziennikarz, więzień niemieckich obozów koncentracyjnych, jeden z pierwszy twórców literatury obozowej (publikowanej już przed II wojną światową).
Był najstarszym z dwanaściorga dzieci Jana i Rozalii z domu Chwiałkowskiej. Urodził się 8 listopada 1897 roku w Poznaniu. Dziadkowie, powstańcy styczniowi tak ze strony ojca, jak i matki zaszczepiali młodym Nogajom miłość do Ojczyzny. Rodzice w genach przekazywali te tradycje dalej, co w przypadku Stanisława wyraziło się w latach 1905/06, kiedy stał się jednocześnie inicjatorem, jak i organizatorem strajku szkolnego w swojej klasie szkoły świętomarcińskiej w Poznaniu.
Wspólnie z bratem Franciszkiem działał w Towarzystwie Gimnastycznym Sokół i uczestniczył w zajęciach drużyny skautowej. Z poznanym w tamtych latach Czesławem Ganke w 1915 roku utworzył w Poznaniu Klub Sportowy „Unia” – organizację sportową przygotowującą powstanie. W tamtym okresie nawiązał także kontakty z Arkadym Fiedlerem, przedstawicielem miejscowych gimnazjalistów, późniejszym drużynowym Towarzystwa im. Tomasza Zana i Zenonem Kosidowskim, kierującym Towarzystwem Samokształcącej się Młodzieży.
Powołany do pruskiego wojska, zdezerterował. Aresztowany, zbiegł z więzienia w 1918 roku i z miejsca przystąpił do zawiązywania Polskiej Organizacji Wojskowej zaboru pruskiego. Wkrótce stał się zastępcą komendanta POW. Po powierzeniu mu kierownictwa wydziału wywiadowczo-wykonawczego i zorganizowaniu pierwszych oddziałów powstańczych w Poznaniu, zdobywał kolejno gmachy prezydium policji, Sztabu V Korpusu Reichswehry, koszary Kernwerk, 20 p. 5 pułku artylerii ciężkiej, arsenały. Poza Poznaniem brał udział w walce pod Ławicą. Był zastępcą komendanta w akcji pod Szubinem, kierował grupą pod Szamocinem, a następnie bil się z Niemcami na odcinku Paterek – Ludwikowo.
Zdradzający lewicowe poglądy Nogaj został najpierw za sprawą gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego wcielony do Poznańskiego Batalionu Śmierci i skierowany na front litewsko-białoruski, a następnie 21 lutego 1919 roku aresztowany za bolszewizm. Po zwolnieniu, zrehabilitowaniu i awansie do stopnia kapitana uczestniczył w plebiscycie na Warmii i Mazurach, a następnie trafił na Śląsk.
Podczas III powstania śląskiego w 1921 roku został ranny pod Lublińcem i osadzony w więzieniu w Opolu. Wydostał się dzięki pomocy bliskich i po powrocie do Poznania niemal z miejsca założył Związek Polskiej Młodzieży Socjalistycznej.
Aktywny działacz sportowy był w 1921 roku współorganizatorem poznańskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej i sekretarzem Okręgowego Związku Lekkiej Atletyki w Poznaniu. W 1922 roku stał się twórcą śląskiego Okręgowego Związku Lekkiej Atletyki, a w latach 1922-1925 członkiem zarządu Śląskiego Okręgowego Związku Lekkiej Atletyki. Był współzałożycielem Polskiego Związku Dziennikarzy i Publicystów Sportowych, jego sekretarzem i prezesem, Śląskiego Okręgowego Związku Bokserskiego, Śląskiego Okręgowego Związku Lawn-Tenisowego. W latach 1925-1928 pełnił również funkcję członka zarządu Związku Polskich Związków Sportowych i Polskiego Komitetu Olimpijskiego Warszawie.
Potem na dobre związał się ze Śląskiem. Pracował w redakcjach „Polonii”, „Kuriera Wieczornego” i „7 groszy” jako dziennikarz sportowy: kierownik działu sportowego pisma „Polonia” i redaktor odpowiedzialny gazety „Siedem groszy” w Katowicach. W oddziale „Siedmiu groszy” w Bielsku pomógł zatrudnić się sprowadzonym z Poznania siostrom Bronisławie i Lucynie, i bratu Bernardowi. Wcześniej podejmował wysiłki założenia pisma sportowego: w 1924 roku „Sportu Górnośląskiego”, w 1926 roku „Gazety sportowej”, w 1930 roku „Ekspressu sportowego”. Jako dziennikarz i publicysta współpracował z innymi redakcjami w Katowicach, Krakowie, Poznaniu i Warszawie. Był również członkiem Syndykatu Dziennikarzy Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego.
W 1928 roku założył w Katowicach Związek byłych Uczestników Powstania Wielkopolskiego, którego rok później został prezesem.
W 1937 roku ukazała się jego książka „Za drutami i kratami Trzeciej Rzeszy”, zawierająca opis życia więźniów hitlerowskiego obozu w Lichtenburgu. Jest to zbiór relacji Ślązaków i Niemców ze Śląska, którzy przeszli przez ten obóz. Za sprawą tej publikacji stał się nie tylko prekursorem rodzimej literatury lagrowej, ale i trafił na (Liste des deutschfeindlichen, schädlichen und unerwünschten polnischen Schrifttums), sporządzonej przez Niemców liście polskich publikacji antyniemieckich, szkodliwych i niepożądanych.
We wrześniu 1939 roku wstąpił do Robotniczych Batalionów Obrony Stolicy. Po kapitulacji Warszawy wrócił na Górny Śląsk i prawie natychmiast założył organizację „Odrodzenie”.
9 marca 1940 roku aresztowany na skutek donosu dawnego redakcyjnego kolegi przez Gestapo w Sosnowcu, został najpierw osadzony w obozie koncentracyjnym w Dachau, a potem przeniesiony do Mauthausen-Gusen, gdzie doczekał wyzwolenia. Swoje przeżycia z tego ostatniego opisał w wydanych po wojnie pamiętnikach – „Gusen; Pamiętnik dziennikarza” (1945-46). To, co przeżywał, wraz z innymi więźniami skrupulatnie zapisywał w zeszycie, który ukradł z obozowego biura, w którym pracował, a później na skrawkach papieru, kartonowych opakowaniach, ukrywając to wszystko w sienniku. Niestety, kryjówka ta została odkryta przez kapo i wszystkie zapiski skrupulatnie prowadzonej dokumentacji trafiły do latryny. Niezrażony tym Nogaj kontynuował swoją pracę, a jej owoce ukrywał pod deskami drewnianej podłogi baraku. Tuż przed wyzwoleniem obozu z pomocą brata Bernarda, wydobył je z ukrycia. Także i ta część zapisków wskutek zniszczenia przez wilgoć okazała się w znacznej mierze nieczytelna. Stały się jednak one dowodem materialnym wyjątkowej wagi podczas procesów zbrodniarzy hitlerowskich we Frankfurcie nad Menem w 1969 i 1970 roku, w którym zeznawał jako świadek koronny.
Po II wojnie światowej Stanisław Nogaj pracował w kilku redakcjach katowickich, przyczyniał się także do reaktywowania sportu polskiego na Śląsku. Został wybrany prezesem Śląskiego Okręgowego Związku Pływackiego, sekretarzem Śląskiego Okręgowego Związku Lekkiej Atletyki, działał w Śląskim Okręgowym Związku Piłki Nożnej.
W uznaniu zasług został odznaczony: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym, Śląskim Krzyżem Powstańczym oraz Odznaką Zasłużony Działacz Kultury Fizycznej.
Jest autorem wydawnictw: „Bitwa pod Szubinem”, „Banda Hanysa Stolarza” (1933), i „Bosogarda” (1934), przede wszystkim jednak wspomnień obozowych „Gusen; Pamiętnik dziennikarza”.
Zmarł 21 stycznia 1971 roku w Katowicach.