W związku z trwającym trendem uciszania i zastraszania organizacji stojących na straży praw obywatelskich organizacja Article 19 przygotowała obszerny raport , w którym analizuje rosnące zjawisko SLAPP wymierzone w dziennikarzy w Europie. Rozwinięcie tego skrótu – strategic lawsuit against public participation – oznacza nadużycia wpływowych osób lub firm polegające na kierowaniu pozwów sądowych przeciwko swoim krytykom.
W przypadku mediów, groźba procesu (długiego i kosztownego), ma tłumić dalszą krytykę i debatę publiczną na temat tak istotnych kwestii jak korupcja, niewłaściwe zarządzanie majątkiem publicznym czy łamanie praw człowieka.
SLAPP demonstracją nierównowagi sił
Sprawy typu SLAPP charakteryzują się nierównowagą sił między pozywającym a pozywanym, często wymierzone są w aktywistów i media.
Raport Article 19 poświęcono zjawisku SLAPP w kilkunastu europejskich krajach: Polsce, Belgii, Bułgarii, Chorwacji, Francji, Węgrzech, Irlandii, Włoszech, Malcie, Słowenii i Wielkiej Brytanii.
Najważniejszy wniosek płynący z raportu – we niemal wszystkich badanych krajach nasila się tendencje do wytaczania spraw SLAPP przeciwko dziennikarzom, mediom, organizacjom społeczeństwa obywatelskiego i osobom prywatnym.
W żadnym z badanych krajów nie ma specjalnych przepisów dotyczących SLAPP, a ustawodawstwo krajowe nie zapewnia wystarczającej ochrony przed nadużywaniem prawa w celu wywołania „efektu mrożącego” wśród osób krytykujących publicznie wpływowych i polityków.
Zdaniem autorów raportu, jednym z najczęściej nadużywanych przepisów w praktykach SLAPP są te dotyczące zniesławienia.
W części krajów wiele spraw SLAPP nie trafia nawet do sądów – już sama groźba procesu może wystarczyć, by przestraszyć dziennikarza lub organizację pozarządową i wymusić wycofanie krytycznego materiału lub raportu.
– Najnowszy raport „SLAPPs przeciwko dziennikarzom” podkreśla wzrost cenzury ze strony bogatych i wpływowych, którzy którzy nadużywają prawa, by uciszyć śledztwa dotyczące ich spraw, prowadzone w interesie publicznym. Badania podkreśla pilną potrzebę wprowadzenia skutecznych przepisów na poziomie unijnym i krajowym w celu ochrony „strażników publicznych” przed SLAPP – komentuje Sarah Clarke, szefowa Programu Europa i Azja Centralna w Article 19.
SLAPP w Polsce bije w media, m.in. „Gazetę Wyborczą” i OKO.press
W części raportu poświęconej Polsce wskazano, że w naszym kraju pozwy SLAPP wytacza się najczęściej na podstawie prawa cywilnego (przepisy o naruszeniu dóbr osobistych) i karnego (artykuły 212 – zniesławienie; 216 – znieważenie).
SLAPP w Polsce uderza w media prowadzące dziennikarskie śledztwa w sprawach dotyczących dysponowania majątkiem publicznym przez obóz rządzący. Jako przykłady takich mediów wskazano „Gazetę Wyborczą” i portal OKO.press.
W raporcie wyliczono na przykład, że sama „Gazeta Wyborcza” w latach 2015-2020 miała 55 poważnych pozwów sądowych, wniesionych przez różnych urzędników państwowych i spółki państwowe, które zmusiły ją do poniesienia bardzo wysokich kosztów sądowych. OKO.press otrzymała takich pozwów siedem – pozywającymi są m.in. sędzia sądu najwyższego, sędzia sądu rejonowego, którzy domagają się ukarania redakcji za doniesienia o ich powiązaniach politycznych. Inną sprawę wytoczył redakcji znany biznesmen z branży drobiarskiej, w związku z artykułami na temat wpływu przemysłu mięsnego i hodowlanego na środowisko.
Polski dziennikarz wydał na obronę przed SLAPP 20 tys. euro
SLAPP w Polsce dotyka też pojedynczych dziennikarzy. W raporcie opisano przykład jednego z polskich dziennikarzy (prosił o anonimowość), który w związku z pozwami SLAPP wydał na obronę przed sądami 20 tysięcy euro i spodziewa się kolejnych wydatków.
Inne przykłady taktyki SLAPP z Polski wskazane w raporcie Article 19. to m.in. sprawy PiS przeciwko prof. Wojciechowi Sadurskiemu (za nazwanie partii „zorganizowaną grupą przestępczą”); Filomena Leszczyńska przeciwko profesor B. Engelking i profesorowi J. Grabowskiemu (rzekome zniesławienie w książce “Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski”).
Article 19 to międzynarodowa organizacja zajmująca się obroną praw człowieka, działająca głównie w obszarze obrony wolności słowa i dostępu do informacji na całym świecie.